Safaricom

1. Utangulizi: Safaricom na Nafasi Yake Nchini Kenya

Safaricom PLC ni kampuni inayoongoza nchini Kenya katika kutoa huduma za mawasiliano na kifedha kwa njia ya simu. Inatambulika sana kwa jukwaa lake la kifedha la simu, M-PESA, ambalo limekuwa chachu ya mabadiliko makubwa katika upatikanaji wa huduma za kifedha kwa Wakenya wengi. Kwa sehemu ya soko inayozidi asilimia 90 katika huduma za kifedha kwa njia ya simu na idadi ya wateja zaidi ya milioni 47, Safaricom inatawala sekta ya fedha za kidijitali nchini Kenya. Bidhaa zake muhimu za mikopo, M-Shwari na Fuliza, hutoa mikopo ya papo hapo kwa mamilioni ya wateja, zikiungwa mkono na mifumo bunifu ya kutathmini mikopo, njia rahisi za kidijitali, na uzingatiaji mkali wa kanuni za udhibiti.

1.1 Historia na Muundo wa Umiliki

Safaricom PLC (L.R. No. 209/15029) ilianzishwa mwezi Aprili 1997 kama kampuni tanzu ya Telkom Kenya. Mnamo mwaka 2000, Vodafone Group ilinunua asilimia 40 ya hisa. Mwaka 2008, Serikali ya Kenya iliuza asilimia 25 ya hisa kupitia soko la hisa (IPO). Kwa sasa, umiliki unajumuisha Vodafone (takriban asilimia 40), Serikali ya Kenya (takriban asilimia 35), na wawekezaji wa umma (takriban asilimia 25). Kampuni hii imeorodheshwa katika Soko la Hisa la Nairobi (Nairobi Securities Exchange) chini ya alama ya SCOM.

1.2 Mfumo wa Biashara na Walengwa

Safaricom inatumia mfumo wa biashara unaounganisha mawasiliano na teknolojia ya kifedha (fintech). Huduma zake kuu ni pamoja na sauti, data, na huduma za kifedha, hususan M-PESA, mikopo ya kidijitali, akiba, na bima. Inawalenga watu binafsi, biashara ndogo na za kati (SMEs), na mashirika makubwa kote nchini Kenya, mijini na vijijini. Uongozi wa kampuni unajumuisha Mkurugenzi Mtendaji wa Kundi, Peter Ndegwa, Afisa Mkuu wa Fedha, Dilip Pal, na Afisa Mkuu wa Operesheni, Steve Okeyo, miongoni mwa wengine.

2. Bidhaa za Mikopo za Safaricom: M-Shwari na Fuliza

Safaricom hutoa bidhaa mbili kuu za mikopo ya kidijitali zinazotumika sana nchini Kenya, zikiwezesha mamilioni ya Wakenya kupata fedha kwa urahisi na haraka.

2.1 M-Shwari: Akiba na Mikopo Midogo

• Aina ya Bidhaa: M-Shwari ni huduma ya akiba na mikopo midogo ya papo hapo inayotolewa kwa ushirikiano na Benki ya NCBA.
• Viwango vya Mikopo: Mikopo huanzia Shilingi za Kenya 100 hadi Shilingi za Kenya 1,000,000.
• Ada na Viwango vya Riba: Kuna ada ya huduma ya asilimia 7.5 pamoja na kodi ya bidhaa maalum (excise duty) ya asilimia 1.5. Hii inafanya kiwango halisi cha asilimia ya mwaka (APR) kuwa takriban asilimia 117, ambacho ni cha juu kutokana na muda mfupi wa kurejesha.
• Muda wa Kurejesha: Mkopo unapaswa kurejeshwa ndani ya siku 30. Inawezekana kuongeza muda wa kurejesha mara moja tu kwa kulipa ada ya ziada.
• Dhamana: Hakuna dhamana inayohitajika. Uamuzi wa kutoa mkopo unategemea historia ya miamala ya M-PESA na akiba ya mteja.

2.2 Fuliza: Mkopo wa Ziada wa M-PESA

• Aina ya Bidhaa: Fuliza ni huduma ya mkopo wa ziada (overdraft) kwenye akaunti za M-PESA, inayoruhusu wateja kukamilisha miamala hata kama hawana salio la kutosha.
• Kikomo cha Mkopo: Kikomo cha mkopo kinaweza kufikia hadi Shilingi za Kenya 50,000, kulingana na wasifu wa mteja.
• Ada na Viwango vya Riba: Kuna ada ya asilimia 1.083 kwa siku (hii ni sawa na asilimia 395.2 kwa mwaka) inayotozwa kwa kiasi cha mkopo wa ziada kinachotumika.
• Muda wa Kurejesha: Mkopo wa ziada unapaswa kurejeshwa ndani ya siku 30. Unarejeshwa kiotomatiki kutoka kwenye amana zozote zinazoingia kwenye akaunti ya M-PESA.
• Dhamana: Hakuna dhamana. Tathmini inategemea tabia ya miamala ya kidijitali ya mteja.

2.3 Muundo wa Ada na Masharti Mengine

Kando na ada zilizotajwa, hakuna ada za kuanzisha mkopo (origination fees) au ada za usindikaji (processing fees) zinazotozwa zaidi ya ada ya huduma ya M-Shwari au ada ya mkopo wa ziada wa Fuliza. Katika kesi ya kuchelewa kurejesha, ada ya ziada ya huduma inatozwa kwenye salio lililobaki kwa wale wanaoongeza muda wa kurejesha M-Shwari. Mikopo yote miwili haihitaji dhamana halisi; badala yake, inategemea alama ya kidijitali ya mteja.

3. Mchakato wa Kuomba na Mahitaji

Kupata mkopo kutoka Safaricom ni rahisi na kunafanywa kupitia njia za kidijitali, ikionyesha ufanisi wa huduma hizi.

3.1 Njia za Maombi na KYC

Wateja wanaweza kuomba mikopo kupitia menyu ya M-PESA kwenye simu zao (USSD), programu ya simu ya Safaricom (inayopatikana kwenye iOS na Android), au kupitia maduka ya Safaricom. Mahitaji muhimu ni kuwa mteja anayetumia M-PESA kwa angalau miezi sita, kuwa na Kitambulisho cha Taifa cha Kenya kilichothibitishwa, na kutoa idhini kupitia usajili wa USSD na kukubali masharti ya huduma.

3.2 Tathmini ya Mikopo na Uwezeshaji

Safaricom inatumia algoriti yake ya kipekee ya alama za kidijitali kutathmini mikopo. Algoriti hii inachambua historia ya miamala ya M-PESA, tabia ya kuweka akiba, ununuzi wa muda wa maongezi, na historia ya urejeshaji wa mikopo. Viwango vya mikopo hubadilika kulingana na utendaji wa urejeshaji wa mteja. Hii inahakikisha kwamba wateja wanaowajibika wanaweza kufurahia vikomo vya juu vya mikopo kadri wanavyotumia huduma.

3.3 Utokaji wa Pesa na Urejeshaji

Pesa za mkopo hutolewa mara moja kwenye akaunti ya M-PESA ya mteja au akaunti ya benki iliyounganishwa. Urejeshaji wa mikopo hufanywa kiotomatiki kutoka kwenye amana zote zinazoingia kwenye akaunti ya M-PESA. Wateja hupokea vikumbusho vya SMS na ujumbe wa USSD wakati tarehe ya kulipa inakaribia. Salio lililochelewa hutiwa alama, na ada ya huduma ya ziada huwekwa kwa wale wanaoongeza muda wa mkopo.

4. Jukumu la Teknolojia na Programu ya Simu

Teknolojia ndio uti wa mgongo wa huduma za Safaricom, ikihakikisha upatikanaji mpana na uzoefu bora kwa wateja.

4.1 Programu ya Safaricom (M-PESA App)

Programu ya Safaricom (inayojulikana pia kama M-PESA App) inapatikana kwenye mifumo ya iOS (App Store) na Android (Google Play). Inatoa huduma mbalimbali ikiwemo kununua muda wa maongezi, kulipa bili, kuweka akiba, kuomba mikopo, kutumia Fuliza, na kuangalia historia ya miamala. Programu hii kwa ujumla ina ukadiriaji mzuri, takriban nyota 4.0 kati ya 5.0, ikionyesha kuridhika kwa wateja, ingawa baadhi huripoti matatizo madogo ya mara kwa mara kama vile kuzimika kwa muda (downtime) au kuchelewa kwa USSD.

4.2 Ufikiaji na Wigo wa Wateja

Safaricom ina mtandao mpana wa mawasiliano wa LTE/3G/2G unaofunika taifa zima. Pia ina mtandao mkubwa wa mawakala wa M-PESA zaidi ya 299,000 kote Kenya. Hii inaiwezesha kuhudumia wateja wake milioni 47 (watumiaji wa sauti na data), ambapo milioni 45.4 ni watumiaji hai wa M-PESA. Wateja wake wanatoka katika makundi mbalimbali, kuanzia wataalamu wa mijini, wajasiriamali wa vijijini, vijana, hadi biashara ndogo na za kati.

5. Udhibiti, Nafasi Sokoni na Maoni ya Wateja

Kama kampuni kubwa ya kifedha nchini Kenya, Safaricom inafanya kazi chini ya usimamizi mkali wa kisheria na inakabiliana na ushindani mkubwa.

5.1 Hali ya Udhibiti na Leseni

Safaricom imepewa leseni na Benki Kuu ya Kenya (CBK) kutoa huduma za kifedha kwa njia ya simu. Pia inazingatia kanuni za Mamlaka ya Mawasiliano ya Kenya (CA). Imekuwa ikizingatia sheria za ulinzi wa data za Kenya, Sheria ya Ulinzi wa Data ya 2019, na kutoa uwazi wa ada kupitia USSD na tovuti yake. Huduma yake ya wateja inapatikana saa 24/7 kwa usaidizi na kutatua migogoro ndani ya masaa 48.

5.2 Nafasi Sokoni na Washindani Wakuu

M-PESA inadhibiti takriban asilimia 90.8 ya miamala ya kifedha kwa njia ya simu. Katika soko la mawasiliano, Safaricom ina asilimia 69.2 ya soko la sauti na asilimia 92.2 ya soko la SMS. Washindani wake wakuu katika huduma za kifedha ni pamoja na Airtel Money (yenye asilimia 9.1 ya soko), ambayo inajulikana kwa bei za ushindani na vivutio vya kurejesha pesa (cashback). Bidhaa nyingine shindani ni KCB M-PESA, ambayo ni bidhaa ya ukopeshaji inayoongozwa na benki na hutoa vikomo vya juu vya mikopo. Safaricom inaendelea kupanua wigo wake, ikiwa na mipango ya uwekezaji mkubwa katika miundombinu na upanuzi wa kikanda, kama vile kampuni tanzu yake nchini Ethiopia.

5.3 Uzoefu na Maoni ya Wateja

Wateja wengi wanaridhishwa na urahisi na kasi ya utoaji wa mikopo. Sifa za mara kwa mara ni utoaji wa papo hapo wa fedha. Hata hivyo, baadhi ya malalamiko ya kawaida ni pamoja na viwango vya juu vya riba vya Fuliza, kukatika kwa huduma kwa muda mfupi wakati wa kilele, na ugumu wa kuongeza vikomo vya M-Shwari kwa watumiaji wapya. Licha ya haya, huduma ya wateja inatambulika kuwa nzuri na yenye uwezo wa kutatua matatizo kwa ufanisi.

6. Ushauri kwa Wakopaji Watakaojiunga

Kwa wale wanaofikiria kutumia huduma za mikopo za Safaricom, ni muhimu kuzingatia mambo kadhaa ili kuhakikisha matumizi bora na salama ya mikopo ya kidijitali:

• Fahamu Masharti: Kabla ya kuomba mkopo wowote, soma kwa makini masharti na vigezo vyote, ikiwemo viwango vya riba, ada, na muda wa kurejesha. Fahamu jinsi ada ya huduma ya M-Shwari na ada ya kila siku ya Fuliza inavyohesabiwa na athari zake kwenye mkopo wako.
• Kopa Kwa Kiasi Unachoweza Kurejesha: Mikopo ya kidijitali ni rahisi kupata, lakini ni muhimu kukopa tu kiasi unachoweza kurejesha kwa urahisi bila kukandamiza bajeti yako. Epuka kukopa ili kulipa mikopo mingine.
• Jenga Historia Bora ya Mkopo: Rejesha mikopo yako kwa wakati. Hii itakujengea historia nzuri ya mkopo na kukuwezesha kupata vikomo vya juu vya mikopo katika siku zijazo. Kuchelewa kurejesha kunaweza kuathiri uwezo wako wa kukopa baadaye.
• Tumia Kwa Hekima: Tumia mikopo ya Safaricom kwa mahitaji ya dharura au fursa za biashara zinazoweza kukuletea faida. Epuka kutumia mikopo kwa matumizi yasiyo ya lazima au yasiyozalisha.
• Chunguza Chaguzi Zingine: Ingawa M-Shwari na Fuliza ni rahisi, kuna bidhaa nyingine za mikopo sokoni, ikiwemo kutoka benki na watoa huduma wengine. Chunguza chaguzi hizi na ulinganishe viwango vya riba na masharti kabla ya kufanya uamuzi. KCB M-PESA, kwa mfano, inaweza kutoa vikomo vya juu.

Mikopo ya Safaricom inatoa suluhisho la haraka kwa mahitaji ya kifedha, lakini ni muhimu kuitumia kwa busara na uwajibikaji ili kuepuka mzigo wa madeni.