Haraka

Utangulizi wa Haraka: Mwelekeo Mpya katika Mikopo ya Kidijitali Kenya

Katika mazingira yanayoendelea kubadilika ya huduma za kifedha nchini Kenya, kampuni mpya inayoitwa Haraka imeibuka ikiwa na mbinu bunifu ya kutoa mikopo. Haraka inajiweka kama kampuni ya teknolojia ya kifedha inayotumia teknolojia ya blockchain kutoa mikopo midogo midogo. Lengo lao kuu ni kuwafikia wajasiriamali wadogo wasiokuwa na huduma za kutosha, hasa wale wanaoishi katika makazi yasiyo rasmi jijini Nairobi na kwingineko.

Ilianzishwa mwaka 2024, Haraka inamilikiwa kibinafsi na waanzilishi wake, ikiwa imepata uwekezaji wa awali kutoka kwa mifuko ya Web3 inayojikita katika athari za kijamii. Licha ya jina lake, Haraka.xyz inaonekana kusajiliwa nje ya nchi, na taarifa za usajili wake wa umma nchini Kenya hazijapatikana kwa urahisi. Hata hivyo, inafanya kazi nchini kupitia muundo wa kibiashara unaolenga vikundi vya jamii (chamas) na wajasiriamali binafsi, ikitumia kinachoitwa "sifa za kijamii zinazothibitishwa kidigitali" kama dhamana.

Uongozi wa Haraka unajumuisha watu mashuhuri kama vile Jessica Gaubert (Mwanzilishi-Mwenza na COO), William Le (Mwanzilishi-Mwenza na Kiongozi wa Ubunifu wa Kidijitali), Catarina N. (Uendeshaji na Ushirikiano), na Imaobong Edet (Mbuni wa Bidhaa na Ukuaji). Timu hii inaonekana kuwa na uzoefu katika sekta ya teknolojia na fedha, ikilenga kutatua changamoto za kifedha zinazowakabili wajasiriamali wadogo.

Bidhaa na Huduma za Mikopo Zinazotolewa na Haraka

Haraka inatoa aina mbili kuu za mikopo, zote zikilenga kutoa ufumbuzi wa kifedha kwa makundi maalum:

• Vikundi vya Mikopo ya Jamii (Community Credit Pools): Hii ni mikopo inayotolewa kwa vikundi. Ukubwa wa mikopo hii unategemea ukubwa wa kundi husika. Kwa mfano, mradi wa majaribio uliotolewa kwa wafanyabiashara wa Kawangware ulikuwa na thamani ya takriban dola za Marekani 50,000, sawa na shilingi milioni 7 za Kenya kwa kutumia sarafu-tete ya cKES.
• Mikopo kwa Wajasiriamali Wadogo (Micro-enterprise Loans): Hii ni mikopo ya kibinafsi, midogo midogo, inayotolewa kupitia njia za simu. Kiasi cha mikopo ya kibinafsi kinakadiriwa kuwa kati ya cKES 1,000 na cKES 20,000, ambayo ni sawa na kati ya shilingi 1,000 na shilingi 20,000 za Kenya. Kiasi hiki kinawapa wajasiriamali wadogo fursa ya kukuza biashara zao bila mzigo mkubwa wa deni.

Kiasi cha mikopo kinachotolewa, hasa kwa mikopo ya kibinafsi, kinafanya Haraka kuwa mtoa huduma muhimu kwa wale wanaohitaji mtaji kidogo wa kuendeshea shughuli zao za kila siku, kama vile kununua bidhaa za kuuza, kulipia vibarua, au kuboresha vifaa vya biashara.

Riba, Ada, na Masharti ya Mikopo ya Haraka

Kama ilivyo kwa huduma zote za kifedha, ni muhimu kuelewa riba, ada, na masharti ya mikopo. Haraka inatoa mikopo kwa masharti yafuatayo:

• Riba: Haraka inatoza riba ya 7.5% kwa mwezi. Kwa mikopo yenye muda wa kurejesha wa siku 60, hii inamaanisha kiwango cha riba cha kila mwaka (APR) cha takriban 117%. Kiwango hiki kinaweza kuonekana kuwa kikubwa kwa wengi, lakini ni cha kawaida katika soko la mikopo midogo midogo, hasa kwa watoa mikopo wa kidijitali.
• Muda wa Kurejesha: Mikopo ya majaribio ina muda wa kurejesha wa siku 60. Marejesho yanahitaji kulipwa deni lote pamoja na riba iliyokusanywa katika sarafu-tete (cKES) mwishoni mwa muda wa mkopo.
• Ada za Awali na Usindikaji: Haraka inasema kuwa hakuna ada za kuanzisha au kusindika mkopo zaidi ya ada za mtandao wa blockchain (ada za gesi), ingawa taarifa hizi hazijathibitishwa kikamilifu. Hii inaweza kuwa faida kubwa kwa wakopaji, kwani inaondoa mzigo wa gharama za awali.
• Ada za Kuchelewa Kulipa: Wakopaji wanaochelewa kulipa wanaweza kukabiliwa na adhabu za kawaida za mtandao pamoja na kupungua kwa sifa zao za kijamii katika jamii yao (taarifa hii pia haijathibitishwa).
• Dhamana: Tofauti na watoa mikopo wengi wanaohitaji dhamana za kimwili au za kibenki, Haraka inatumia alama za sifa za kijamii kama dhamana. Alama hizi zinatokana na mifumo ya matumizi ya simu ya mkononi na uthibitisho wa uanachama wa chama. Mfumo huu unahimiza uwajibikaji wa kijamii na unawawezesha wale wasio na mali kuweza kukopa.

Mchakato wa Maombi, Programu ya Simu na Uzoefu wa Mtumiaji

Mchakato wa maombi ya mkopo na Haraka umetengenezwa kuwa wa kidijitali na rahisi, ingawa bado uko katika hatua za mwanzo:

• Njia za Maombi: Maombi yanaweza kufanywa kupitia programu ya simu (iOS & Android), ingawa kwa sasa programu hii iko katika toleo la majaribio (beta ya faragha) na inapatikana kwa mwaliko pekee. Tovuti yao, haraka.xyz, inatoa taarifa tu na haina fomu za maombi ya moja kwa moja. Pia, wanafanya majaribio ya mchakato wa kuomba mkopo kupitia WhatsApp.
• Utambulisho na Ujumuishaji (KYC & Onboarding): Uthibitishaji wa nambari ya simu unafanywa kupitia nambari ya siri ya mara moja (OTP) ya M-Pesa. Zaidi ya hayo, wakopaji wanahitaji waidhinishaji wa vikundi (guarantors) ili kuthibitisha sifa zao za kijamii kidijitali.
• Ukadiriaji wa Mikopo: Haraka inatumia itifaki ya sifa, ambapo uthibitisho wa kidijitali kutoka kwa wanajamii hutumika. Pia, wanachambua data ya simu ya mkononi kama vile mzunguko wa simu/SMS na historia ya malipo ya pesa za rununu. Mfumo wa kiotomatiki wa akili bandia (ML) unatumika kuchanganya uaminifu wa kijamii na mifumo ya miamala ili kufanya uamuzi wa mkopo.

Programu ya simu ya Haraka, ingawa bado haijatolewa kwa umma, inatarajiwa kuwa na vipengele kama vile uwezo wa kuomba mkopo, dashibodi ya sifa (reputation dashboard), na usimamizi wa vikundi vya mikopo. Kutolewa kwa umma kwa programu hiyo kunatarajiwa robo ya nne ya mwaka 2025, ingawa taarifa hii haijathibitishwa.

Maoni ya wateja wa majaribio yameonyesha mambo mazuri kama vile mchakato wa kujiunga haraka, viwango vya riba vinavyokubalika, na mfumo wa uwajibikaji wa vikundi. Hata hivyo, changamoto zilizobainishwa ni pamoja na upatikanaji mdogo wa programu (kwa mwaliko pekee) na kuchelewa mara kwa mara kwa ubadilishaji wa pesa kwenda M-Pesa. Huduma kwa wateja inatolewa kupitia vikundi vya WhatsApp na jumuiya maalum ya Slack kwa mabalozi.

Hali ya Udhibiti na Nafasi ya Haraka Sokoni

Kama kampuni bunifu inayotumia teknolojia mpya, Haraka inakabiliwa na changamoto za udhibiti. Kwa sasa, Haraka bado haijapata leseni kutoka Benki Kuu ya Kenya (CBK) na inafanya kazi kupitia mshirika wake wa sarafu-tete (taarifa hii haijathibitishwa). Hata hivyo, wanafanya kazi na Mamlaka ya Masoko ya Mitaji (CMA) ili kuhakikisha wanatii kanuni za mikopo inayotolewa kwa njia ya tokeni (tokenized credit).

Kuhusu kufuata sheria za AML/KYC (Kupambana na Utakatishaji Fedha na Kujua Mteja Wako), Haraka inafanya ukaguzi wa msingi wa utambulisho kupitia M-Pesa, huku mchakato kamili wa KYC ukisubiriwa. Kuhusu ulinzi wa data, wanatumia mfumo wa usiri wa majina ya watumiaji kwenye blockchain, huku data ya kibinafsi nje ya blockchain ikihifadhiwa chini ya viwango vya Sheria ya Ulinzi wa Data ya Kenya. Kwa ulinzi wa watumiaji, masharti ya mikopo yanapatikana kwa uwazi kupitia mikataba mahiri (smart contracts), na kuna njia za kutatua migogoro kupitia utawala wa chama.

Katika soko la Kenya lililojaa watoa mikopo wa kidijitali, Haraka inajitofautisha kwa kutumia dhamana ya kijamii kupitia blockchain, kinyume na watoa mikopo wengine wanaotumia data ya simu na miamala ya M-Pesa kama Tala, Branch, Saida, na Sokowatch Lending. Pia inashindana na mikopo inayoongozwa na kampuni za simu kama Fuliza ya Safaricom.

Licha ya kuwa mpya, Haraka imepata kiwango cha ukaidi wa malipo cha 9% katika mradi wake wa majaribio, ambacho kinafanana na mikopo ya jadi midogo midogo. Malengo yao ya mwaka 2025 ni kupanua huduma zao kwa wajasiriamali 500 na kuzindua programu yao kwa umma. Wana ushirikiano wa kimkakati na Mento Labs (mtoa sarafu-tete), ClixPesa (pesa za rununu), na KotaniPay (njia za kuingiza/kutoa pesa).

Ushauri wa Vitendo kwa Wakopaji Watakaokopa kupitia Haraka

Kwa wajasiriamali wadogo wanaozingatia kukopa kupitia Haraka, ni muhimu kuzingatia mambo kadhaa muhimu:

• Kuelewa Mfumo wa Blockchain: Ingawa Haraka inajitahidi kurahisisha mchakato, ni vyema kuelewa dhana ya msingi ya blockchain na sarafu-tete, kwani hii ndiyo msingi wa huduma zao.
• Fahamu Riba na Masharti: Hakikisha unaelewa kikamilifu kiwango cha riba cha 7.5% kwa mwezi na muda wa kurejesha wa siku 60. Panga bajeti yako ipasavyo ili uweze kurejesha mkopo kwa wakati na kuepuka adhabu.
• Umuhimu wa Sifa za Kijamii: Kwa kuwa sifa za kijamii ndiyo dhamana yako, dumisha uhusiano mzuri na wanachama wenzako wa chama na hakikisha unatimiza ahadi zako za kurejesha. Uaminifu wako wa kidijitali utaathiri uwezo wako wa kupata mikopo mingine siku zijazo.
• Kupitia Mkataba Mahiri (Smart Contract): Haraka inasisitiza uwazi kupitia mikataba mahiri. Hakikisha umesoma na kuelewa masharti yote yaliyoelezwa kwenye mkataba kabla ya kukubali mkopo.
• Linganisha na Washindani: Licha ya mbinu bunifu ya Haraka, bado kuna watoa mikopo wengine wengi sokoni. Linganisha riba, ada, na masharti yao na yale ya Haraka ili kufanya uamuzi bora zaidi kwa mahitaji yako.
• Uwe Tayari kwa Mabadiliko: Kama kampuni mpya, Haraka inaweza kuwa bado inaboresha huduma zake. Uwe tayari kwa mabadiliko katika vipengele vya programu au taratibu za maombi na ufuatilie taarifa zao za hivi punde.
• Ushiriki wa Chama: Ikiwa unakopa kama sehemu ya kikundi cha chama, hakikisha unaelewa uwajibikaji wa pamoja na athari za ukaidi wa malipo kwa wanachama wengine wa kundi.

Kwa ujumla, Haraka inatoa fursa mpya na ya kuvutia kwa wajasiriamali wadogo nchini Kenya, hasa wale ambao wametengwa na mifumo rasmi ya kifedha. Mbinu yao ya kutumia blockchain na sifa za kijamii inaweza kubadilisha jinsi mikopo midogo inavyotolewa. Hata hivyo, kama ilivyo kwa uwekezaji au mkopo wowote, uchunguzi wa kina na uelewa wa masharti ni muhimu kabla ya kujitolea.